नमस्कार मित्रांनो, तुमचे स्वागत आहे आपल्या मराठमोळ्या पेजवर..!!
तिलक हे खऱ्या अर्थाने भारतीय संस्कृतीचे प्रतीक आहे. प्राचीन काळापासून लोक त्यांच्या परंपरेनुसार कपाळावर तिलक लावतात. प्राचीन काळापासून, राजगुरू वेळ आणि कामानुसार राजाचा मुकुट बनवत असत. युद्धाच्या वेळी निघताना पत्नी पतीच्या कपाळावर तिलक लावत असत.
कोणत्याही मंदिरात दर्शनासाठी गेल्यास पुजारी भक्तांच्या कपाळावर तिलक लावतात. वैज्ञानिक तर्कानुसार मानव श’रीरात डोळ्यांच्या मध्यभागी कपाळावर एक नस असते. जेव्हा कपाळवर तिलक लावण्यात येतो तेव्हा त्या नसेवर दबाव वाढतो ज्याने नस सक्रिय होते आणि त्याचा सकारात्मक प्रभाव चेहर्‍याच्या स्नायूंवर होतो तसेच र’क्तसंचार देखील सुरळीत होतो ज्याने ऊर्जेचा संचार होतो आणि सौंदर्यात वाढ होते.
कोणत्याही धार्मिक विधीच्या समाप्तीच्या वेळी, पुजारी उपस्थित असलेल्या सर्वांना तिलक लावतात. श्राद्ध करतानाही तिलक लावले जाते. रक्षाबंधन, नागपंचमी आणि भाऊबीज निमित्ताने बहिणी आपल्या भावांच्या कपाळावर तिलक लावून त्यांना शुभेच्छा देतात.
सिंदूर, कुंकू इत्यादीचे तिलक हे भाग्यवान होण्याचे लक्षण आहे. सुरक्षित प्रवासासाठी, स्पर्धा परीक्षांमध्ये यश मिळवण्यासाठी, स्वागत करण्यासाठी प्राचीन काळापासून टिळक लावण्याची एक अद्भुत परंपरा आहे. वैदिक संस्कृतीत तिलक हे पवित्र आणि शुभ चिन्ह असल्याचे म्हटले जाते.
श्लोक-
स्नानं दानं तपो होमो देवतापितृ कृम्र्म च।
तत्सर्व निषफलं याति ललाटे तिलकं बिना।
ब्राह्मण स्तिल्कं कृत्वा कुय्र्यासंध्याच्च तर्पणम्।|
अर्थात – तिलकाशिवाय स्नान, हवन, नाम जप, तपश्चर्या आणि भक्तिमय कार्य अशी सर्व कामे निष्फळ ठरतात. ब्राह्मणांनी तिलक लावल्यावरच तर्पण कार्य करावे.
तिलक लावण्यासाठी प्राचीन काळापासून विविध प्रकारचे साहित्य वापरले जात आहे. सिंदूर, मध, हवन कुंडाची राख, शेण, धूळ किंवा गायीच्या पायाची माती, तूप, दही, गोरोचन, कस्तुरी, पाणी आणि माती, सर्व पवित्र नद्या, तलाव आणि तीर्थक्षेत्रांचे पाणी आणि माती, गोपीचंदन, यज्ञकथा, बिल्व, पिंपळ आणि तुळशी या वनस्पतीच्या मुळाजवळची माती, तुळशीचे लाकूड, अंजीर, गंधक्ष, पांढरे चंदन, लाल चंदन, आवळा, कुंकू, कामिया सिंदूर, हळद, काळी हळद आणि अष्टगंध इ. पूजा-अर्चना इत्यादी मध्ये वर नमूद केलेल्या साहित्यासह तिलक लावले जाते.
शिवभक्त, शैव आणि देवी देवतांचे उपासक यांच्यासाठी भस्म हा टिळकांचा मुख्य घटक आहे. भस्म’ या शब्दामध्ये ‘भ’ म्हणजे ‘भत्र्सनम्’ अर्थात ‘नष्ट करणे’. ‘स्म’ म्हणजे स्मरण. भस्मामुळे पापांची शुद्धी होते आणि देवाचे स्मरण होते.
श’रीर ना’शवंत आहे. त्याच्या निरंतर स्मरणाचे प्रतीक राख आहे; भस्म शब्दाचा अर्थ असा आहे. शिव परंपरेशी संबंधित साधू आणि संत बहुतेक वेळा त्यांच्या अंगावर भस्म लावताना दिसतात. हवनानंतरही हवनातील राख तिलक म्हणून लावण्याची परंपरा आपल्याकडे आहे. यामूूळेे भगवान भैरव प्रसन्न होतात आणि भक्तांवर आपली कृपा दर्शवतात.
देवींना कुंकू आणि लाल चंदन आणि पांढऱ्या चंदनाने पूर्वजांना तिलक लावले जाते. सूर्य, हनुमान आणि शक्तीच्या देवी, काली, तारा आणि दुर्गा यांना लाल चंदनाचे तिलक लावले जाते. लाल रंग उर्जेशी संबंधित आहे. लाल तिलक मन शांत ठेवते आणि आत्मविश्वास वाढवते.
विवाहित स्त्रिया पतीच्या दीर्घ आयुष्य आणि सौभाग्यासाठी कपाळावर कुंकू लावतात. तिलक मेंदूला शांतता प्रदान करते, ज्यामुळे निद्रानाश, चिडचिडेपणा सारख्या आजारांना दूर ठेवण्यास मदत होते. धार्मिक श्रद्धेनुसार चंदन तिलक लावल्याने मानवाच्या पा’पांचा नाश होतो.
लोक अनेक प्रकारच्या संकटातून वाचतात. ज्योतिष शास्त्रानुसार, तिलक लावल्याने ग्रहांना शांती मिळते. असे मानले जाते की चंदन तिलक लावणाऱ्या व्यक्तीचे घर अन्न आणि संपत्तीने परिपूर्ण राहते आणि सौभाग्य वाढते.
तिलक देवी-देवतांना अनामिका बोटाने, स्वतःला मधल्या बोटाने, तर्जनीने पूर्वजांना आणि अंगठ्याने ब्राह्मण इत्यादींना तिलक लावले जाते. स्त्रियांनी स्वतःला कुंकू लावताना अनामिकेने, तर दुसर्‍या स्त्रीला किंवा पुरुषाला कुंकू लावतांना मध्यमेने लावावे.
ही पद्धत सामान्यतः वापरली जाते. याचबरोबर श’रीरावर शुभ चिन्हे करण्यासाठी, काही लोक बऱ्याचदा लाकूड आणि धातूपासून बनवलेल्या छाप्याचा वापर करतात. कधीकधी लोक कायमस्वरुपी गोंदण करतात. परंतु हे शास्त्रांच्या विरुद्ध आहे.
तिलक नेहमी बसूनच लावावे. धार्मिक दृष्ट्या भृकुटीमध्यात अर्थात दोन्ही भुवयांच्या मधोमध आज्ञाचक्रावर सगुण परमेश्वर वास करतो. म्हणून कपाळावर तिलक करणे म्हणजे प्रत्यक्ष देव पूजनासारखे आहे.
कपाळाच्या उजव्या भागात श्री ब्रह्मा राहतात, डाव्या बाजूला शिव आणि श्री कृष्ण मध्य भागात वास्तव्य करतात. म्हणून मधला भाग रिकामा ठेवावा. जेणेकरून कपाळावर श्री विष्णूजींचे निवासस्थान राहील. मूर्तीला अर्पण केल्यावर उरलेल्या चंदनापासून तिलक लावणे शुभ मानले जाते.
वरील माहिती विविध स्त्रोतांच्या आधारे एकत्रित केलेली आहे. याचा कोणीही अंधश्रद्धेशी संबंध जोडू नये ही विनंती.
मित्रांनो, जर तुम्हाला ही माहिती आवडली असेल तर आपल्या मित्र आणि परिवारासह शेअर करा आणि अशाच नवनवीन माहितीसाठी आपल्या पेजशी कनेक्टेड रहा..धन्यवाद.!!
