आपल्या पर्यावरणाचा समतोल राखण्यासाठी आपण कितीतरी गोष्टी करत असतो. काही कराव्या वाटतात पण ते जमत नाही.
उदा. प्लॅस्टिकच्या वापरावर तर आता बंदीच आहे. त्यामुळं कापडी पिशव्या, कागदी पिशव्या सर्रास वापरल्या जातात आणि आपण वापरतोही. पण याशिवाय अजूनही खूप ठिकाणी आपण याबाबत जे काही करु शकतो ते साध्य होत नाही.
पाणी बचत करणे, इंधन कमी किंवा बेतानेच वापरणे, वीज विणाकारण वाया न घालवणे असे विविध पर्याय आहेत. पर्यावरणाची हानी करणारे घटक वापरात टाळणं हा पण एक त्यातील भाग.
आजकाल महागाई च्या युगात इंधनाची बचत ही सुद्धा एक महत्त्वाची बाब बनली आहे कारण मर्यादित स्त्रोत असलेले इंधन हे नैसर्गिक स्त्रोत आहेत. राॅकेल, पेट्रोल डिझेल हे जरी नैसर्गिक स्त्रोत असले तरी त्यांचे साठे मर्यादितच आहेत. म्हणून ते आपण काटकसरीने वापरले तर आपल्याला त्याचा फायदाच होईल.
सत्कृत्याची सुरुवात घरापासून करा. सगळ्यात मोठे काम स्वयंपाकघरात होते.. तिथूनच आपण पर्यावरणच्या रक्षणासाठी सुरुवात करु शकतो.
स्वयंपाकघरात पूर्वी लाकडं, कोळसे वापरुन रोजचा स्वयंपाक केला जायचा. नंतर पुढे स्टोव्ह आले. फर्रर्र आवाज करणारा स्टोव्ह वापरणार घर आता एखादंच असेल. त्या आवाजावर मात करत मंद मंद तेवणारे वातीचे स्टोव्ह आले.
राॅकेलची टंचाई, संपणारे इंधनसाठे, हे पाहता काही जणांनी सूर्यचूल म्हणजे सोलर कुकर आणले. तेंव्हा सूर्यकिरणांच्या सानिध्यात हा सोलर कुकर ठेवून अन्न शिजवलं जाई.
यानंतरच्या काळात नविन क्रांति झाली मग आलेत गॅस स्टोव्ह आणि सिलिंडर. या गॅसच्या वापरानं वेळेची बचत तर होतेच, याशिवाय आवाजाचा त्रास नाही. पण इंधनाची बचत कशी करावी ही समस्या आजही कायम आहे.
इंधनाचे वाढते दर आंतरराष्ट्रीय स्तरावर हे दर सतत बदलत असतात त्यामुळे आपल्याकडंही हे दर महागच असतात. एका महिन्यात आणि कधीकधी महिन्याच्या आतच संपणारा गॅस हा कधी कधी आपलं आर्थिक गणित चुकवू शकतो.
१. जमल्यास प्रेशर कुकरमध्ये अन्न शिजवा-
अन्न शिजवताना प्रेशर कुकरमध्ये शिजवून घ्या. त्याचा फायदा इंधन बचतीसाठी नक्कीच होतो.
प्रेशर कुकर झाकण लावल्यावर जी वाफ तयार होते त्याच्या प्रेशरवर म्हणजे दाबावर अन्न शिजवतो, त्यामुळं अन्न शिजायला वेळ लागतो तो अतिशय कमी असतो. त्यामुळं इंधनाची बचत व्हायला मदत होते.
२. नेहमीची वापराची भांडी स्वच्छ ठेवा-
ज्या भांड्यात आपण अन्न शिजवतो ती भांडी स्वच्छ असावीत. जर तेलकट किंवा राप जमलेलं भांडं असेल तर ते तापायला जास्त वेळ लागतो.
पण जर स्वच्छ भांडी असतील तर भांडी चटकन् गरम होतात आणि अन्न शिजण्यासाठी लागणारा वेळ वाचतो.
३. जेवणाचे पदार्थ बनवताना जे घटक असतात ते मोजून योग्य प्रमाणात घ्या-
कोणताही पदार्थ करत असताना त्यातील समावेश असणारे घटक पदार्थ मोजून घ्यावेत. जसं पाणी, साखर. कारण हे जर कमी पडले तर पुन्हा एकदा ते मिसळण्यासाठी गॅस खर्च होतो. जास्त झाले तर आटवायला वेळ जातो.
म्हणून घटक पदार्थ योग्य रितीने मोजून घ्यावेत. अंदाजे केलेला पदार्थ नुसताच बिघडतो असं नाही तर इंधनपण जास्त खर्च करतो.
४. उघड्या तोंडाची किंवा झाकण नसणारी भांडी टाळा-
स्वयंपाक करताना अन्न पदार्थ शिजवण्यासाठी जी भांडी वापराल ती उघडी ठेवू नका. त्यावर झाकण ठेवून शिजवा म्हणजे वाफेवरच तो पदार्थ व्यवस्थित शिजून जाईल अन्यथा शिजवण्यासाठी जास्त वेळ लागतो पर्यायाने गॅसही जास्त खर्च होतो.
५. स्टोव्ह चे बर्नर नियमितपणे स्वच्छ करुन घ्या-
गॅसची शेगडी आपण स्वयंपाक झाल्यावर धुवून पुसून काढतो. पण त्याच बरोबर शेगडीचे बर्नर, बटने स्वच्छ आहेत का हे पहाणंही तितकंच आवश्यक आहे.
खूपदा अन्न सांडून, कधी कधी दूध उतू जाऊन बर्नरची छिद्रे बुजून जातात. मग पुरेसा गॅस पेटत नाही किंवा बर्नरची ज्योत काजळी धरल्यासारखी मंद होते. त्यामुळे पदार्थ शिजायला वेळ लागतो पर्यायाने गॅसही जास्त प्रमाणात वापरला जातो.
म्हणूनच शेगडीचं सर्व्हिसिंग दर दोन तीन महिन्यांनी करुन घ्यावे म्हणजे बर्नर स्वच्छ होतात आणि इंधन योग्य रितीने वापरले जाते.
६. योग्य मापाची भांडी वापरावी-
स्वयंपाक करताना आपण जी पातेली कढया वापरतो त्या अन्न पदार्थाच्या मापाने असावीत. ज्यामुळे शेगडीची धग पूर्ण भांड्याचा तळ नीटपणे व्यापून उष्णता योग्य रितीने वापरली जाऊन इंधन वाया जात नाही.
कधी कधी लहान भांडे आणि मोठा गॅस झाला तर भांडं करपून खराब होतात. तेच अति मोठे भांडे असले तर गॅस कितीही मोठा ठेवला तरी त्याची आच सर्वत्र पोचू शकत नाही व इंधन जास्त प्रमाणात जळते. हे टाळण्यासाठी योग्य मापाची भांडी स्वयंपाकात वापरा.
७. गॅसच्या शेगडीची व इतरही तपासणी नियमितपणे करा-
रेग्यूलेटर जेव्हा बसवला जातो तेव्हा तो नीट बसवला आहे का याची खात्री करुन घ्या. कारण चुकून झालेली गॅसगळती हे अपघाताला आमंत्रण असतंच पण थोडा थोडा गॅस गळत राहीला तर त्यामुळे गॅस जास्त खर्च होतो. म्हणून सुरक्षा पाईप वापरा आणि गॅसची काळजी घ्या.
रोज रात्री झोपताना रेग्यूलेटर बंद करुन झोपा. म्हणजे गॅस गळतीचा धोका टळू शकतो. गॅसचा वास येतो आहे असं वाटलं तरी काळजीपूर्वक बघा.
गॅसच्या शेगडीची बटने बंद आहेत का? कधी कधी वाऱ्याच्या झोताने गॅस विझतो आणि बटन चालू राहीले तर तो तसाच गळत राहतो. म्हणून हे लक्षपूर्वक बघा.
८. योग्य प्रमाणात स्वयंपाक करा-
थोडं थोडं अन्न शिजवणे हे जास्त इंधन खर्च करणारं ठरतं. त्यापेक्षा पोळ्या, भाजी हे थोडं जास्त बनवा. वेळ आणि इंधन नक्की वाचतं चहा करताना वेगवेगळा करु नका. एकदम सगळ्यांचा चहा करा.
प्रत्येकाचा एक एक कप चहा उकळायला जेवढा गॅस लागतो त्यापेक्षा कमी गॅसमध्ये सर्वांचा चहा एकत्रितपणे होतो. म्हणजेच बचत होते.
फ्रीझमध्ये ठेवलेले अन्नपदार्थ सामान्य तापमानाला येईपर्यंत थांबा. ते फ्रीझमधून काढून लगेच गॅसवर गरम करायला ठेवले तर ते थंड पदार्थ गरम करायला जास्त प्रमाणात गॅस लागतो.
म्हणून स्वयंपाकाच्या आधी अशी फ्रीझमधील भांडी बाहेर काढून ठेवा आणि एक तासाने गरम करायला घ्या. कमी वेळात पदार्थ गरम होतील.
थोडक्यात काय तर बचत हीच मिळकत असते. याचं धोरणाने गॅसची बचत केली तर नक्कीच त्याचे चांगले परिणाम दिसतील.